UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 13 काकः

UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 13 काकः

These Solutions are part of UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit. Here we have given UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 13 काकः

शब्दार्थाः –

काकः = कौआ,
तृषापीडितः = प्यास से व्याकुल,
न अलभत् = नहीं पाया,
वृक्षात् = वृक्ष से (पेड़ से),
वराकः = बेचारा,
सहसा = अचानक (एकाएक),
खण्डम् = टुकड़ा,
पाषाणानाम् = पत्थरों के,
क्षिप्तवान् = डाला,
दृष्टवान् = देखा,
का = कौन (स्त्री),
कः = कौन (पुरुष),

UP Board Solutions

एकः काकः……………………..नगरे।।1।।
हिन्दी अनुवाद – प्यास से पीड़ित एक कौए को दूर-दूर तक जेल नहीं मिला। वह बेचारा एक पेड़ से दूसरे पर, ग्राम-ग्राम और नगर-नगर भटकता रहा।

एकः सहसा…………जलमध्ये।।2।।
हिन्दी अनुवाद– उसने अचानक एक घड़ा देखा। घड़े में जल बहुत नीचे देखा। कौए ने जल में पत्थरों के टुकड़े डाले।

घटकण्ठं सम्प्रातं………..का कः? ।।3।।
हिन्दी अनुवाद – घड़े के मुँह तक आए जल को पीकर निश्चित ही कौआ सन्तुष्ट हुआ। बुद्धिपूर्वक यत्न करने से बताओ कौन स्त्री या पुरुष सफलता प्राप्त नहीं करता, अर्थात् सभी सफलता प्राप्त करते हैं।

अभ्यासः ।

प्रश्न 1. उच्चारणं कुरुत पुस्तिकायां च लिखत
नोट – विद्यार्थी स्वयं करें।

UP Board Solutions

प्रश्न 2. एकपदेन उत्तरत
(क) तृषापीडितः कः आसीत?
उत्तर – काकः ।
(ख) सः दूरे-दूरे किं न अलभत?
उत्तर – जलम् ।
(ग) वृक्षातू वृक्षं कः गतवान्?
उत्तर – काकः ।
(घ) घटे बहुदूरे किं दृष्टम्?
उत्तर – जलम् ।।
(ङ) काकः पाषाणखण्डानु कुत्र अक्षिप?
उत्तर – घटे।

प्रश्न 3. मजूषातः पदानि चित्वा वाक्यानि पूरयत (पूरे करके) –
एकः नालमत् दृष्टम् अक्षिपत् घटम् जलम् ।
(क) एकः काकः तृषापीडितः ।।
(ख) जलं दूरे-दूरे नालभत् ।
(ग) एकं सहसा घटं दृष्ट्वान् ।
(घ) घटे जलं बहुदूरे दृष्टम्
(ङ) सः काकः जलमध्ये पाषाणखण्डम् अक्षिपत्।।
(च) काकः जलं पीत्वा सन्तुष्टः जातः ।।

UP Board Solutions

प्रश्न 4. संस्कृते अनुवादं कुरुत
(क) एक कौआ प्यास से व्याकुल था।
उत्तर – एकः काकः तृषापीडितः आसीत् ।
(ख) वह जल के लिए वृक्ष से वृक्ष पर गया।
उत्तर – सः जलं प्राप्तुं वृक्षातू वृक्षं गतः ।।
(ग) सहसा उसे एक घड़ा दिखायी पड़ा।
उत्तर – सहसा सः एकं घटं दृष्टवान् ।
(घ) घड़े में पानी बहुत दूर था।
उत्तर – घटे जलं बहुदूरे आसीत् ।
(ङ) उसने घड़े में पत्थर के टुकड़े डाले।
उत्तर – सः घटे पाषाणखण्डानि अक्षिपत् ।

प्रश्न 5. चित्राणि दृष्ट्वा वाक्यानि रचयत (वाक्य बनाकर)
UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 13 काकः 1

प्रश्न 6. उचितम् उत्तरपदं रेखांकितं कुरुत (करके) –
यथा – तृषापीडितः कः आसीत? (काकः, वानरः गजः)
(क) दूर-दूरे किं नालभत? (अन्नम्, दुग्धम्, जलम्)
(ख) वृक्षाद् वृक्षं कः गतः? (मयूरः, उलूकः, काकः)
(ग) काकः सहसा किं दृष्टवानू? (शरावम्, घटम्, कटाहम्)
(घ) काकः घटे किं क्षिप्तवान् । (पाषाणखण्डम्, अन्नम्, जलम्)

UP Board Solutions

प्रश्न 7. सप्तमीविभक्तिक पदानि लिखत (लिखकर)
यथा – ग्रामे, नगरे, जलमध्ये, घटे, बहुदूरे

  • नोट – ‘शिक्षण-सङ्केतः’ विद्यार्थी शिक्षक की सहायता से करें।

We hope the UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 13 काकः help you. If you have any query regarding UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 13 काकः, drop a comment below and we will get back to you at the earliest.

UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 12 चन्द्रशेखर आजादः

UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 12 चन्द्रशेखर आजादः

These Solutions are part of UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit. Here we have given UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 12 चन्द्रशेखर आजादः

शब्दार्थाः –

अयच्छतु = दिया,
तदानीम् = उस समय,
एकादश वर्षदेशीयः = लगभग ग्यारह वर्ष का,
नृशंसताम् = क्रूरता को (निर्दयता को),
उन्मूलनीयम् = जड़ से उखाड़ देना चाहिए,
समचालयत् = संचालित किया,
अल्पवयस्कः = कम उम्र के,
कारागारे = जेल में,
वेत्रदण्डेन = बेंत के डंडे से,
तथाविथ = उस प्रकार के,
वेत्रप्रहारकः = बेंत से प्रहार करने वाला,
प्रहृतवान् = पीटा गया,
उच्दिन्नम् = उखड़ना,
घटिको = घंटा,
तावत् = तब तक,
पत्रचत्वम् = मृत्यु को,
गौराङ्गः = अंग्रेज,
सप्तविंशे दिनाङ्के = सत्ताइसवीं तारीख में,
भुशुण्डीगुटिका = बन्दूक की गोली।

UP Board Solutions

“तव किं……………उन्मूलनीयम्” इति।
हिन्दी अनुवाद – ‘तुम्हारा नाम क्या है ?
आजाद
तुम्हारा पिता कौन है ?
‘स्वाभिमान ।’
‘घर कहाँ है ?’
‘जेलखाना’

गुलामी के दिनों में न्यायाधीश (जज) के प्रश्नों के इस प्रकार उत्तर जिन्होंने दिए थे, वे चन्द्रशेखर ‘आजाद’ थे।
चन्द्रशेखर नाम का एक छात्र उन दिनों बनारस में पढ़ता था। (UPBoardSolutions.com) ग्यारह वर्ष की उम्र में जब इसने जलियाँवाला काण्ड में हुए अत्याचार की बात सुनी, तब यह पक्का इरादा कर लिया कि किसी भी तरह से इस क्रूर (अत्याचारी) शासन को जड़ से उखाड़ फेंकना चाहिए।

शीघ्रमेव………………………..निष्कासयति इति
हिन्दी अनुवाद – वह समय भी शीघ्र ही आ गया। भारत में इंग्लैंड का राजकुमार आया। शासन की ओर से उसके स्वागत के लिए जो प्रबन्ध किया गया, देशवासियों ने उसका विरोध करने का निश्चय किया। बनारस के प्रसिद्ध क्वींस नाम के संस्कृतं कॉलेज के मैदान में आयोजित कार्यक्रम में विरोध करते हुए, छोटी उम्र होने पर भी आजाद को पकड़ लिया गया। कुछ दिनों के बाद उसे अदालत में लाया गया। (UPBoardSolutions.com) न्यायाधीश (जज) ने पन्द्रह बेंतों की सजा देकर कहा कि इसे बन्दीगृह से निकाल दो।

UP Board Solutions

वेत्रप्रहारकः……….अमारयन् । 
हिन्दी अनुवाद – बेत लगाने वाले ने आजाद को नंगा कंरके इसकी पीठ पर इस निर्दयता से मारा कि पीठ की खाल उधड़ गई। | वह बेंत की हर चोट पर ‘भारत माता की जय’ का नारा तब तक कहता रहा, जब तक बेहोश नहीं हो गया। | साइमन कमीशन का विरोध करते हुए बूढ़े लाला लाजपतराय को अँग्रेजों ने इतना पीटा कि कुछ दिन बाद ही उनकी मृत्यु हो गई। इसका बदला लेने में लगे हुए आजाद, भगतसिंह, शिवराम, राजगुरु और जयगोपाल ने लाला लाजपतराय की मृत्यु के मुख्य रूप से उत्तरदायी अंग्रेज स्कॉट को मार दिया।

आजादः 1931…………………..प्राप्नोत।
हिन्दी अनुवाद – 27 फरवरी, 1931 को दस बजे से पहले प्रयाग के अल्फ्रेड नाम के बाग में आजाद, सुखदेव और राज के साथ बैठे थे कि नॉटबाबर द्वारा अन्य पुलिस साथियों के साथ, इन्हें अचानक चारों ओर से घेर लिया गया। नॉटबाबर की बन्दूक की गोली आजाद की जाँघ में घुस गई और आजाद द्वारा चलाई गई गोली बाबर की कलाई को छेदकर बाहर निकल गई एक घंटे तक दोनों ओर से गोलियों की बौछार (UPBoardSolutions.com) होती रही। एक ओर अकेले आजाद और दूसरी ओर अनेक शत्रु। जब गोलियाँ लगभग समाप्त हो गईं, तब आजाद ने अंतिम गोली से अपने आपको मारकर ‘आजाद’ नाम सार्थक करते हुए स्वाधीनता के यज्ञ में अपनी आहुति दे दी और वीरगति को प्राप्त किया।

अभ्यासः

प्रश्न 1. उच्चारणं कुरुत पुस्तिकायां च लिखत
नोट – विद्यार्थी शिक्षक की सहायता से स्वयं करें।

UP Board Solutions

प्रश्न 2. एकपदेन उत्तरत
(क) आजादस्य पूर्ण नाम किम्?
उत्तर – चन्द्रशेखरः आजादः।
(ख) कस्य स्वागतस्य बहिष्कारायः जनाःनिश्चयम् अकुर्वन्?
उत्तर – साइमनस्य।
(ग) वेत्रप्रहारकाले आजादः किम् उद्घोषयतृ?
उत्तर – चन्द्रशेखर आजादः ।
(घ) अल्फ्रेड वाटिका कस्मिन् नगरे अस्ति?
उत्तर – प्रयागनगरे।

प्रश्न 3. एकवाक्येन उत्तरत-.
(क) कदा वयोवृद्धं लाला लाजपतरायं गौराङ्गाः अताडयन्?
उत्तर– साइमनसमितेः बहिष्कारकाले वयो वृद्धं लाला लाजपतरायं गौराङ्गा अताडयन् ।
(ख) कस्य प्राङ्गणे आजादः बहिष्कारान्दोलनं समचालयत?
उत्तर– वाराणस्यां क्वींसकालेज इति नाम्ना संस्कृत विद्यालयस्य प्राङ्गण आजादः बहिष्कारान्दोलनं समचालयत् ।
(ग) लाला लाजपतरायस्य मृत्योः मुख्यंः कारणं सैन्डर्स नामानम् गौरा के अमीरयन्।।
उत्तर– आजादः, भगतसिंहः, शिवरामः राजगुरुः, जयगोपालश्य-इमे सर्वे लाला लाजपतरायस्य मृत्यो मुख्यं कारणं गौराडूगं सैन्डर्स-नामानम् अमारयन्।। |
(घ) “कस्तव पिता?” इति प्रश्नस्य उत्तरं किम् अयच्छत्?
उत्तर– “कस्तव पिता?” इति प्रश्नस्य उत्तरं अयच्छत् “स्वाभिमानः!”

UP Board Solutions

प्रश्न 4. अधोलिखित-क्रियापदानां लिखत (लिखकर)-.
 क्रियापदम्             लकारः
पठन्ति                       लर्ट
आसीत्                       लड्
गच्छेत ।                  विधिलिङ्
अभवत् ।                   लङ्

प्रश्न 5. उदाहरणानुसारं लकारपरिवर्तनं कुरुत (परिवर्तन करके) –
उत्तर-
ललकारः     लट्लकारः
अयच्छतु।      यच्छति
अशृणोत्        शृणोत्
आगच्छत् ।    आगच्छति
अमारयन्।      मारयन्ति

प्रश्न 6. संस्कृतभाषायाम् अनुवादं कुरुत
(क) स्वतंत्रता दिवस पन्द्रह अगस्त को मनाया जाता है।
अनुवाद – स्वतंत्रता दिवसं पचदश अगस्ते आयोजयति।।
(ख) स्वतंत्रता संग्राम में अनेक राष्ट्रभक्तों ने प्राणों की आहुति दी।
अनुवाद – स्वतंत्रता संग्रामे अनेके राष्ट्रभक्ताः प्राणोत्सर्ग कृतवान् ।
(ग) चन्द्रशेखर आजाद संस्कृत विषय के छात्र थे।
अनुवाद – चन्द्रशेखर आजादः संस्कृत विषयस्य छात्रः आसीत्।।
(घ) हमारा देश पन्द्रह अगस्त, सन् 1947 ई० को स्वतंत्र हुआ।
अनुवाद – अस्माकं देशः 15 (पञ्चदश) अगस्त, 1947 ईसवी वर्षे स्वतन्त्रः अभवत् ।
(ङ) देश में संविधान 26 जनवरी, सन् 1950 ई० को लागू किया गया।
अनुवाद – देशे 26 जनवरी, 1950 इसवीये वर्षे संविधानम् आरब्धयत् ।

UP Board Solutions

प्रश्न 7. सुमेलनं कुरुत (सुमेलित करके)
(क) गणतन्त्र दिवसः जनवरी मासस्य षडूविंशदिनाङ्के
(ख) स्वतंत्रता दिवसः अगस्त मासस्य पञ्चदशदिनाङ्के
(ग) महात्मागान्धी जन्मदिवसः अक्टूबर मासस्य द्वितीयदिनाङ्के
(घ) झण्डा दिवसः दिसम्बर मासस्य सप्तदिनाङ्के

नोट – ‘शिक्षण-सङ्केतः विद्यार्थी शिक्षक की सहायता से करें।

We hope the UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 12 चन्द्रशेखर आजादः help you. If you have any query regarding UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 12 चन्द्रशेखर आजादः, drop a comment below and we will get back to you at the earliest.

UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 11 गणतन्त्रदिवस-समारोहः

UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 11 गणतन्त्रदिवस-समारोहः

These Solutions are part of UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit. Here we have given UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 11 गणतन्त्रदिवस-समारोहः

शब्दार्थाः –

श्वः = कल (आने वाला),
ह्यः = कल (बीता हुआ),
स्वकीयम् = अपना,
अद्यैव = आज ही,
कुत्र = कहाँ,
भविष्यति = होगा,
यन्त्रालयेषु = कारखानों में,
क्रीडाङ्गणेषु = खेल के मैदान में,
भारतद्वारस्य = भारतद्वार (इंडिया गेट) के,
सम्बोधयिष्यति = सम्बोधित करेंगे,
शोभनम् = सुन्दर,
नेष्यन्ति = ले जाएंगे।

UP Board Solutions

प्रभाकरः – वयस्य………………………शोभनमु, अतिशोभनम्।।
हिन्दी अनुवाद – प्रभाकर – मित्र जैकब ! कल गणतन्त्र दिवस का समारोह होगा। वह देखने के लिए हम जाएँगे। सलीम कल मुझसे कह रहा था कि हम भी वहाँ जाएँगे। क्या तुम भी वहाँ चलोगे?
जैकब – मित्र! गणतन्त्र दिवस का समारोह किसलिए होता है? ।
प्रभाकर – अहो ! क्या तुम नहीं जानते कि प्रथम गणतन्त्र दिवस से ही स्वतन्त्र भारत का अपना नया संविधान आरम्भ हुआ था?
जैकब – गणतन्त्र दिवस का आरम्भ कब हुआ? |
प्रभाकर – अभी तो हमारे अध्यापक ने गणतन्त्र के विषय में सबको बताया था कि सनू उन्नीस सौ पचास ईसवी के जनवरी माह की छब्बीस तारीख को प्रथम गणतन्त्र दिवस समारोह हुआ; क्योंकि इससे पहले जनवरी माह की छब्बीस तारीख को रावी नदी के तट पर कांग्रेस दल के अधिवेशन में देश (UPBoardSolutions.com) की पूर्ण स्वाधीनता का संकल्प स्वीकृत हुआ था, अतः इसी दिन को गणतन्त्र में बदला गया, इसलिए इसी दिन स्वाधीनता दिवस समारोह होता है। डॉ० राजेन्द्र प्रसाद हमारे देश के प्रथम राष्ट्रपति हुए थे।
जैकब – यह समारोह कहाँ होता है अथवा कल कहाँ होगा ?
प्रभाकर – इस समारोह का सम्पूर्ण देश में लोग उत्साह से आयोजन करते हैं। विद्यालयों, महाविद्यालयों, विश्वविद्यालयों, मंत्रालयों और बाजारों में ध्वजारोहण होता है। विद्यालयों में बालक खेल के मैदान में उत्साह सहित खेलेंगे। इसके बाद शिक्षक सबको लड्डू देंगे।
जैकब – भारत की राजधानी दिल्ली नगर में कल क्या-क्या होगा ?
प्रभाकर – वहाँ इंडिया गेट के एक स्थान पर राष्ट्रपति राष्ट्र को सम्बोधित करेंगे। तत्पश्चातू भारतीय सैनिक विभिन्न समूहों में उनके सम्मुख आकर उनका अभिनन्दन करेंगे।
जैकब – गणतन्त्रदिवस-समारोह में और क्या-क्या होता है?
प्रभाकर – विभिन्न राज्यों से लोग इस समारोह के दर्शन के लिए वहाँ जाते हैं। अपने-अपने राज्य की कलाकृतियाँ भी प्रदर्शित करने के लिए वहाँ ले जाते हैं।
जैकब – क्या दिल्ली में रहने वाले ही इंडिया गेट जाते हैं?
प्रभाकर – नहीं, नहीं, सारे भारतीय शामिल होकर जा सकेंगे। यह समारोह सारे देश का है, इसलिए । आज सर्वत्र अवकाश होता है।
जैकब – तब तो मैं भी वहाँ (UPBoardSolutions.com) शामिल होऊँगा। अपने मित्र हमीद को भी वहाँ ले जाऊँगा।
सलीम – सुन्दर, अति सुन्दर !

UP Board Solutions

अभ्यासः

प्रश्न 1. उच्चारणं कुरुत
नोट – विद्यार्थी स्वयं करें।

प्रश्न 2. एकपदेन उत्तरत
(क) गणतन्त्रदिवसस्य समारोहः कदा भवति?
उत्तर – 26-01 दिनाङ्के।
(ख) गणतन्त्रदिवसे कः राष्ट्र सम्बोधयति?
उत्तर – राष्ट्रपति ।।
(ग) अस्माकं देशस्य राजधानी का अस्ति?
उत्तर – दिल्ली नगरी।

प्रश्न 3. एकवाक्येन उत्तरत
(क) गणतन्त्रदिवसस्य समारोहः किमर्थं भवति?
उत्तर– गणतन्त्रदिवसस्य समारोहः स्वाधीन भारतस्य स्वकीयं नवीनं संविधानं आरब्धमार्थं भवति ।
(ख) गणतन्त्र दिवससमारोहस्य आरम्भः कदा अभवत्?
उत्तर– गणतन्त्र दिवससमारोहस्य आरम्भः 26-1-50 इसवीये वर्षे अभवत् ।
(ग) गणतंत्र-दिवसे किं-किं भवति?
उत्तर– गणतन्त्र दिवसे भारतद्वारम् इति स्थाने राष्ट्रपतिः राष्ट्र सम्बोधयिष्यति। तदनन्तरं भारतीय सैनिकाः विभिन्नेषु समूहेषु तस्य सम्मुखम् आगत्य तस्याभिनन्दन करिष्यन्ति।

UP Board Solutions

प्रश्न 4. मजूषातः उचित पदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत (पूर्ति करके)
UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 11 गणतन्त्रदिवस-समारोहः 1
यथा– अहम् ह्यः गीताम् अपठम् ।।
(क) त्वम् श्वः कुत्र गमिष्यसि?
(ख) अद्य गणतन्त्र दिवसस्य उत्सवः अस्ति।
(ग) अधुना देशः स्वतन्त्रः (स्वाधीनः) अस्ति।

  • विशेष – नोट विद्यार्थी शिक्षक की सहायता से समझें।

प्रश्न 5. अधोलिखित क्रियापदानां धातुं लकारं पुरुषं वचनं च लिखत (लिखकर)|
UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 11 गणतन्त्रदिवस-समारोहः 2

प्रश्न 6. चित्र-निर्माण कुरुत
राष्ट्रियध्वजः, राष्ट्रिय पक्षी, राष्ट्रियपुष्पम्।।
उत्तर– छात्र स्वयं करें।

UP Board Solutions

प्रश्न 7. अधोलिखत पदानि प्रयुज्य वाक्यरचनां कुरुत
यथा
समारोहः – श्वः गणतंत्रदिवसस्य समारोहः भविष्यति।
अध्यापकः – अध्यापकः विद्यालयं गच्छति।
ध्वजारोहणम् – प्राचार्यः ध्वजारोहणं करिष्यति।
भारतीयाः – भारतीयाः श्वः दिल्लीनगरं गमिष्यन्ति।।

We hope the UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 11 गणतन्त्रदिवस-समारोहः help you. If you have any query regarding UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 11 गणतन्त्रदिवस-समारोहः, drop a comment below and we will get back to you at the earliest.

UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 10 प्रहेलिकाः

UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 10 प्रहेलिकाः

These Solutions are part of UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit. Here we have given UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 10 प्रहेलिकाः

शब्दार्थाः –

वने = जंगल में, जले में,
अस्थि = हड्डी,
असिवत् = तलवार की भाँति,
= न अक्षर,
तस्य = उस पद के,
आदिः = आरम्भ में,
यः = अक्षर,
मध्ये = बीच में,
तस्यान्तः = उसके अन्त में,
तव अपि अस्ति = तुम्हारे पास भी है,
सः कः? = वह कौन है?,
एकचक्षुः = एक आँख वाला,
पन्नगः = साँप,
क्षीयते = घटता है,
पक्षिराजः = पक्षियों का राजा,
त्रिनेत्रधारी = तीन आँखों वाला,
शूलपाणिः = त्रिशूले जिसके हाथ में है,
त्वग्-वस्त्रधारी = छाल, वस्त्र वाला,
बिभन्न (बिभ्रतु+न) = भरा हुआ नहीं।

UP Board Solutions

वने वसति…………….गतः।।1।।
हिन्दी अनुवाद – वन में बसता है, कौन वीर है जिसके हड्डी, मांस नहीं है। तलवार. की तरह कार्य करता है, काम करके वन में जाता है।
उत्तर– कुम्हार का डोरा।।

न तस्यादिः…………..तद् वद।।2।।
हिन्दी अनुवाद – जिसका न आदि है, न अन्त है। जिसके मध्य में य बैठा रहता है। जो मेरे पास भी है, तुम्हारे पास भी है। यदि जानते हो, तो बताओ।
उत्तर– नयन |

एकचक्षुर्न…………..चन्द्रमाः ।3।।
हिन्दी अनुवाद – एक नेत्र है, कौआ नहीं है। बिल में रहता है, साँप नहीं है। घटता और बढ़ता है, लेकिन चन्द्रमा और समुद्र नहीं है।
उत्तर– सूई धागा।

UP Board Solutions

प्रकाशः…………………….सः कः।4।।
शब्दार्थाः – कलाभिः च वर्धते = कलाओं से बढ़ता है, चकोरस्य = चकोर का, वृक्षअग्रवासी = वृक्ष के अगले हिस्से पर रहता है।
हिन्दी अनुवाद – प्रकाश है, शीतल है, कलाओं से बढ़ता है, (UPBoardSolutions.com) सबके ताप हरता है और चकोर को प्रिय है, वह कौन है? ।
उत्तर– चन्द्रमा।

वृक्षाग्रवासी न………………….मेघः।।5।।
हिन्दी अनुवाद – वृक्ष परे रहता है, लेकिन पक्षिराज गरुड़ नहीं। तीन आँखों वाला है, परन्तु त्रिशूलधारी शिव नहीं। छाल के वस्त्र पहनता है, मगर योगी या तपस्वी नहीं। जल धारण किए हुए है, किन्तु बादल नहीं, घड़ा नहीं।
उत्तर– नारियल।

अभ्यासः ।

प्रश्न 1. उच्चारणं कुरुत पुस्तिकायां च लिखत
नोट – विद्यार्थी शिक्षक की सहायता से स्वयं करें।

UP Board Solutions

प्रश्न 2. पूर्णवाक्येन उत्तरत
यथा- कः वीरः असिवत्र कार्यं करोति? – कुम्भकारस्य तन्तु असिवतू कार्य करोति।
(क) यस्य आदी ‘न’ अस्ति तथा अन्ते ‘नः अस्ति एवं मध्ये ‘य’ अस्ति, सः कः अस्ति?
उत्तर– यस्य आदौ ‘न’ अस्ति तथा अन्ते ‘नः’ अस्ति एवं मध्ये ‘य’ अस्ति, सः नयनः अस्ति।
(ख) यस्य प्रकाशः शीतलः अस्ति तथा च कलाभिः वर्धते, सः कः अस्ति?
उत्तर– यस्य प्रकाशः शीतलः अस्ति तथा च कलाभि वर्धते, सः चन्द्रः अस्ति।
(ग) कः वृक्षाग्रवासी अस्ति परं पक्षिराजः नास्ति?
उत्तर– नारिकेलः वृक्षाग्रवासी अस्ति परं पक्षिराज़ः नास्ति।

प्रश्न 3. मञ्जूषातः समानार्थक पदानि चित्वा लिखत (लिखकर)
यथा – समुद्रः – जलधिः, चन्द्रः – शशिः, मेघः – घनः, जलम् – नीरम्, चक्षु – नेत्रम्

प्रश्न 4. विलोमपदानि परस्परं योजयत (जोड़े बनाकर)
वीरः – कायरः,
गतः – आगतः,
प्रकाशः – अन्धकारः,
शीतलः – तप्तः
प्रियः – अप्रियः।

UP Board Solutions

प्रश्न 5. सन्धि-विच्छेदं कुरुत (करके) –
पदम्                       सन्धि-विच्छेदः।
तस्यान्तः                   तस्य + अन्तः
चैव                          च + एंव
वृक्षाग्रवासी               वृक्ष + अग्रवासी

प्रश्न 6. पाठात् क्रियापदानि चित्वा लिखत –
यथावसति – तिष्ठाति वर्धते क्षीयते हरति कुरुते ।

प्रश्न 7. वाक्यानि पूरयत (पूरा करके)
(क) प्रकाशः शीतलः यस्य यः कलाभिः च वर्धते।
(ख) बृक्षाग्रवाणी न च पक्षिराजः।

UP Board Solutions

नोट – विद्यार्थी शिक्षण-सङ्केतः शिक्षक की सहायता से करें।

We hope the UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 10 प्रहेलिकाः help you. If you have any query regarding UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 10 प्रहेलिकाः, drop a comment below and we will get back to you at the earliest.

UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 9 नील-शृगालः

UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 9 नील-शृगालः

These Solutions are part of UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit. Here we have given UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 9 नील-शृगालः

शब्दार्थाः –

कस्मिंश्चिदृ = किसी,
अरण्ये = जंगल में,
भ्राम्यन् = घूमता हुआ,
भीतः = डरा हुआ,
रजेकस्य = कपड़ा धोने वाले कें,
नीलभाण्डे = नील के हौज (नाद) में,
नगरोपान्ते = शहर के समीप,
आत्मानम् = अपने शरीर को,
उत्तमवर्णः = अच्छे रंग का,
स्वकीयोत्कर्षम् = अपनी उन्नति (लाभ) को,
साथयामि = सिद्ध करूँ,
आलोच्य = विचार करके,
आहूय = बुलाकर,
अभिषिक्तवती = अभिषेक किया है,
आधिपत्यम् = अधीनता,
शनैः – शनैः = धीरे,
केनचिद् = किसी के द्वारा,
यतः = क्योंकि,
विप्रलष्टा = ठगे गए (वंचित),
सम्मिल्य = मिलकर,
एकदैव = एक साथ,
महारावम् = ऊँची आवाज,
शब्दम् = आवाज,
दुरतिक्रमः = दुर्निवार, जिसका निवारण कठिन हो।

UP Board Solutions

कस्मिंश्चिद्……………………….स्वीकृतवन्तः ।
हिन्दी अनुवाद – किसी वन में एक सियार रहता था। वह एक बार अपनी इच्छा से शहर के समीप घूमते हुए, कुत्तों से डरकर किसी धोबी के नील के हौज (नाद) में गिर पड़ा। इसके बाद इसने वन में जाकर अपने नीले रंग को देखकर सोचा, मैं अब उत्तमवर्ण (वाला) हैं, तब मैं अपनी उन्नति के लिए क्यों न उपाय करूं? ऐसा विचारने के बाद सियारों को बुलाकर उसने कहा, “माँ भगवती और वनदेवता ने अपने हाथ से (UPBoardSolutions.com) जंगल के राजा के रूप में मेरा अभिषेक किया है, इसलिए अब से जंगल में मेरी आज्ञा से व्यवहार होना चाहिए। सियार उसका विशिष्ट वर्ण देखकर उसे प्रणाम करके बोले, “देवी की जैसी आज्ञा। इसी क्रम से जंगल के सब वासियों ने उसका आधिपत्य स्वीकार किया।

शनैः शनैः…………….यतः। |
हिन्दी अनुवाद – धीरे-धीरे व्याघ्र, सिंह आदि उत्तम प्राणियों को पाकर उसने अपनी जाति वालों (सियारों) । को दूर कर दिया। इसके बाद दुखी सियारों को देखकर किसी बूढ़े सियार ने यह प्रतिज्ञा की कि इसका एक ऐसा । उपाय करना होगा जिससे इसकी पोल खुल जाए क्योंकि व्याघ्र आदि सब इसके रंग से ठगे गए हैं और इसे सियार न जानकर राजा मानने लगे हैं। इसके बाद सायंकाल में सभी सियारों ने मिलकर वहाँ एक साथ ऊँची आवाज़ की। वह आवाज शब्द सुनकर उस नीले सियार ने भी अपनी जाति के स्वभाव के अनुसार उनके (UPBoardSolutions.com) साथ ऊँची आवाज़ में बोलना शुरू कर दिया। ऐसा करने के कारण वह सिंह आदि द्वारा पहचान लिया गया और मारा गया।

UP Board Solutions

यः………………………………नाश्नात्युपानहम्।।
हिन्दी अनुवाद – जिसका जो स्वभाव होता है, उसका निवारण कठिन है। यदि कुत्ते को राजा बना दिया जाए, तो क्या वह जूते नहीं चाटेगा? अर्थात् जरूर चाटेगा।

अभ्यासः ।

प्रश्न 1. उच्चारणं कुरुत
नोट – विद्यार्थी शिक्षक की सहायता से स्वयं करें।

प्रश्न 2. एकपदेन उत्तरत
(क) शृगालः कुत्र वसति स्म?
उत्तर – कस्मिचिद् अरण्ये।
(ख) तस्य आधिपत्यं के स्वीकृतवन्तः?
उत्तर – अरण्यवासिनः।।
(ग) सर्वे शृगालाः सायंकाले किम् अकुर्वन्? ।
उत्तर – महारावम् । ।
(घ) सिंहः कं हतवान्?
उत्तर – नीलशृगालम् ।

UP Board Solutions

प्रश्न 3. एकवाक्येन उत्तरत
(क) नीलवर्णः शृगालः किम् अचिन्तयत?
उत्तर– नीलवर्णः शृगालः अचिन्तयत्- अहमूइदानीम् उत्तमवर्णः, तदाहं स्वकीयोत्कर्ष किं न साधयामि।
(ख) वृद्ध शृगालेन किं प्रतिज्ञातमृ?
उत्तर
– वृद्ध शृगालेन प्रतिज्ञातम्- यथा अयं व्याघ्रादिभिः परिचितो भवति तथा उपायं करिष्यामः।
(ग) नीलवर्णः शृगालः किम् उक्तवान्?
उत्तर– नीलवर्णः शृगालः उक्तवान्- माँ भगवती वन देवता स्वहस्तेन अरण्यराज्ये अभिषिक्तवती । तद्यारभ्य अरण्ये अस्मदाज्ञया व्यवहारः कार्यः ।।

प्रश्न 4. मजूषातः पदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयेत (पूर्ति करके) –
UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 9 नील-शृगाल 1
(क) कस्मिंश्चिद् अरण्ये एकः शृगालः वसति स्म।
(ख) सं रजकस्य नीलभाण्डे पतितः।।
(ग) भगवती वनदेवता स्वहस्तेन अरण्यराज्ये अभिषिक्तवती।
(घ) य स्वभावोहि यस्यस्ति स नित्यं दुरतिक्रमः।।

प्रश्न 5. वाक्यानि रचयत
उत्तर 
प्रतिवसति स्म
– एकः शृगालः प्रतिवसतिस्म।
महारावम् – सायंकाले सर्वे तत्र सम्मिल्य एकदैव महारावम् अकुर्वन् ।
शनैःशनैः – शनैः शनैः नीलशृगालः स्वजातीयान् दूरीकृतवान् ।
नीलभाण्डे – एकः शृगालः स्वजातीयान् दूरीकृतवान् ।

UP Board Solutions

प्रश्न 6. संस्कृतभाषायाम् अनुवादं कुरुत (करके)
(क) एक बार वह नील के पात्र में गिर गया। |
एकदा सः नीलभाण्डे पतितः।
(ख) सभी वनवासियों ने उसका आधित्य स्वीकार कर लिया।
सर्वे अरण्यवासिनः तस्य आधिपत्यं स्वीकृतवन्तः।
(ग) सभी ऊँची आवाज करन लगे।
सर्वे महारावम् अकुर्वन् ।।

प्रश्न 7. हिन्दीभाषायाम् अस्याः कथायाः अनुवादं कृत्वा पुस्तिकायां लिखत।।
नोट – छात्र स्वयं करें।
नोट – विद्यार्थी शिक्षण-सङ्केतः शिक्षक की सहायता से स्वयं करें।

We hope the UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 9 नील-शृगालः help you. If you have any query regarding UP Board Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 9 नील-शृगालः, drop a comment below and we will get back to you at the earliest.