UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 16 लघुः अपि सहायकः

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 16 लघुः अपि सहायकः ((छोटा/ कमजोर) भी सहायक/मददगार हो सकता है)

लघुः अपि सहायकः शब्दार्था:

लघुः = छोटा
शेते = सो रहा है
कूर्दति = कूदता है
मुञ्च = छोड़ दीजिए
कालान्तरे = कुछ समय बाद
वृद्ध = बँधा गया
शृणोति = सुनता है
बिलात् = बिल से
कृन्तामि = कुतर देता हूँ/काट देता हूँ
सिंहः = शेर।

मूषकः ………………………………………………… भवति।

अर्थ – चूहा-अरे! जंगल। यहाँ पेड़ हैं। शेर यहाँ सो रहा है। चूहा शेर के शरीर पर चढ़ता है और कूदता है। शेर (गुस्से से) आँऽऽऽ ओंऽऽ तेरा ऐसा दुःसाहस? मैं तुझे दण्ड देता हूँ। चूहा- चूँ चूँ। महाराज। मैं छोटा हूँ। मैं आपका सेवक हूँ। आप मेरे राजा हैं। मुझे छोड़ दीजिए। शेर चूहे को छोड़ देता है। कुछ समय बाद शेर, जाल में बँधा हुआ है। शेर गुस्से से गर्जना करता है। आँऽऽ ऊऽऽ चूहा उस (शेर) की गर्जना सुनता है और बिल से बाहर आ जाता है। चूहा-अरे! शेर जाल में बँधा हुआ है। मैं जाल काट देता हूँ। चूहा जाल काट देता है। तुम मेरे प्रिय मित्र हो। समय आने पर छोटा भी सहायक होता (हो सकता) है।

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 16 लघुः अपि सहायकः

लघुः अपि सहायकः अभ्यासः

मौखिक

प्रश्न 1.
पढ़ी गई कहानी को हाव-भाव के साथ सुनाइए।
उत्तर:
विद्यार्थी स्वयं करें।

लिखित

प्रश्न 1.
‘शेते’ का प्रयोग करते हुए वाक्य बनाइए (प्रयोग करके)
उत्तर:
(क) गजः शेते
(ख) बालः शेते
(ग) अजा शेते
(घ) कुक्कर: शेते

प्रश्न 2.
वाक्य बनाइए (वाक्य बनाकर)- जैसे- सिंहः जाले बद्धः ।
उत्तर:
(क) मत्स्यः जाले बद्धः
(ख) कपोतः जाले बद्धः
(ग) मृगः जाले बद्धः
(घ) काकः जाले बद्धः

प्रश्न 3.
प्रश्नों के उत्तर संस्कृत के एक शब्द में लिखिए (लिखकर )
(क) कः सिंहस्य शरीरम् आरोहति? – मूषकः
(ख) सिंहः कथं गर्जति? – क्रोधेन
(ग) जाले कः बद्धः?  – सिंहः
(घ) जालं कः कन्तति ? – मूषक:

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 16 लघुः अपि सहायकः

प्रश्न 4.
उपयुक्त शब्दों को चुनकर कहानी को पूरा कीजिए (पूरा करके)
(गृहस्य काकः प्रस्तरखण्डान् पिबति घट)
एकः काकः पिपासितः अस्ति। सः गृहस्य उपरि गच्छति। तत्र एक घटं पश्यति। घटे किञ्चित् अल्पं जलम् अस्ति। सः एक उपायं करोति। घटे प्रस्तरखण्डान् क्षिपति। जलं उपरि आगच्छति। काकः जलं पिबति संतोषेण च गच्छति।

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 15 सुभाषितानि

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 15 सुभाषितानि (अच्छे वचन)

विद्यां सदा पठामि, – विद्या सदा पढ़ता हूँ,
लेखं सदा लिखामि। 
– लेख सदा लिखता हूँ और
सर्वान् च प्राणिनोऽहं, 
– सब प्राणियों को मैं स्नेह,
स्नेहेन पालयामि॥ 
– से पालता हूँ।
सत्यं वदामि नित्यं, 
– सदा सत्य बोलता हूँ,
धर्म चरामि नित्यं। 
– सदा धर्म का आचरण करता हूँ।
कत्रपि नैव पीडां, 
– कहीं भी किसी को भी मैं
कस्याप्यहं करोमि॥ 
– किसी को पीडित नहीं करता हूँ।
जनकं नमामि नित्यं, 
– पिता को नित्य नमन करता हूँ।
विद्यागुरुं सदैव। 
– विद्या देने वाले गुरु को सदैव नमन करता हूँ।
अतिथिं नमामि गेहे, 
– घर में अतिथि को नमन करता हूँ और
जननी च सर्वदैव॥ 
– माता को (तो) सब प्रकार से ही नमन करता हूँ।

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 15 सुभाषितानि

नोट – शिक्षण संकेत विद्यार्थी स्वयं करें।

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 14 राष्ट्रीय-प्रतीकानि

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 14 राष्ट्रीय-प्रतीकानि (राष्ट्रीय चिह्न)

राष्ट्रीय-प्रतीकानि शब्दार्थाः

प्रतीकानि = चिह्न
त्रिवर्णनम् = तीन रंगों का
चत्वारः = चार।

इदं राष्ट्रिय ध्वजं अस्ति। – यह राष्ट्र ध्वज है।
ध्वज त्रिवर्णम् अस्ति। 
– झण्डा तिरंगा है।
ध्वजे चक्रम् अस्ति। 
– झण्डे में चक्र है।
इदं राज-चिहनम् अस्ति। 
– यह राज-चिह्न है।
चिह्ने चत्वारः सिंहाः सन्ति। – चिह्न में चार सिंह है।
चिहने एकं चक्रम् अस्ति।  – चिह्न में एक चक्र है।
अयं व्याघ्रः अस्ति। 
– यह बाघ है।
व्याघ्रः राष्ट्रियः पशः अस्ति। 
– बाघ राष्ट्रीय पशु है।
व्याघ्रः बलवान् अस्ति। 
– बाघ बलवान है।
अयं मयूरः अस्ति। 
– यह मोर है।
मयूरः राष्ट्रियः पक्षी अस्ति। – मोर राष्ट्रीय पक्षी है।
मयूरः सुन्दरः पक्षी अस्ति। 
– मोर सुन्दर पक्षी है।
इदं कमलम् अस्ति। – यह कमल है।
कमलं राष्ट्रिय पुष्पम् अस्ति। – कमल राष्ट्रीय फूल है।
कमलं सुन्दरं कोमलं च भवति। – कमल सुन्दर और कोमल होता है।

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 14 राष्ट्रीय-प्रतीकानि

राष्ट्रीय-प्रतीकानि अभ्यासः

मौखिक

प्रश्न 1.
निम्नलिखित वाक्यों को पढ़िए
धवज त्रिवर्णम् अस्ति। व्याघ्रः राष्ट्रियः पशः अस्ति।
मयूरः राष्ट्रियः पक्षी अस्ति। कमलं राष्ट्रिय पुष्पम् अस्ति।
उत्तर:
विद्यार्थी स्वयं करें।

लिखित

प्रश्न 1.
सही विकल्प चुनकर लिखिए (लिखकर )
उत्तर:
(क) व्याघ्रः राष्ट्रियः पशुः अस्ति।
(1) गजः
(2) व्याघ्रः
(3) मृगः
(4) अश्वः

(खं) मयूरः राष्ट्रियः पक्षी अस्ति।
(1) चटका
(2) वकः
(3) पिकः
(4) मयूरः

(ग) कमलम् राष्ट्रिय पुष्पम् अस्ति।
(1) पाटलम्
(2) कमलम्
(3) कुन्दपुष्पम्
(4) मालिनी

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 14 राष्ट्रीय-प्रतीकानि

प्रश्न 2.
छोटे से बड़े गोले की तरफ जाते हुए वाक्य बनाइए (बनाकर )
उत्तर:
UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 14 राष्ट्रीय-प्रतीकानि 1
(क) राष्ट्रियः पशः व्याघ्रः।
(ख) राष्ट्रियः पक्षी मयूरः।
(ग) राष्ट्रियः ध्वजः त्रिवर्णम्।
(घ) राष्ट्रियम् पुष्पं कमलम्।

प्रश्न 3.
राष्ट्रध्वज का चित्र बनाकर रंग भरिए।
उत्तर:
विद्यार्थी स्वयं करें।

प्रश्न 4.
सिक्कों/नोटों पर छपे हुए राष्ट्रीय प्रतीकों को देखकर उनके नाम लिखिए।
उत्तर:
विद्यार्थी स्वयं करें।

नोट – शिक्षण संकेत विद्यार्थी स्वयं करें।

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 13 विद्यालय-परिवेशः

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 13 विद्यालय-परिवेशः (विद्यालय वातावरण)

विद्यालय-परिवेशः शब्दार्था:

सन्ति = हैं
पादपान् = वृक्षों को
रोपयन्ति = लगाते हैं
परिचारकः = चपरासी
निवारयति = हटाता है
अपशिष्टम = कूड़ा
क्षिपन्ति = डालते हैं।

अयं विद्यालयः। विद्यालये वृक्षाः सन्ति। – यह विद्यालय है। विद्यालय में वृक्ष है।
अध्यापकः छात्राः च पादपान रोपयन्ति। – अध्यापक और छात्र (कई) पौधारोपण करते हैं।
छात्रा पादपं सिञ्चति। 
– छात्रा पौधों को सींचती है।
छात्रा श्यामपट्टे लिखति। – छात्रा श्यामपट्ट पर लिखती है।
परिचारकः घासं निवारयति। – नौकर (सेवक) घास हटाता (दूर करता) है।
छात्रा अपशिष्ट – वस्तुनि उचित-स्थाने क्षपति। – छात्र कूड़े को उचित स्थान पर फेंकता है।
विद्यालये सौर ऊर्जा विद्युत अस्ति। – विद्यालय में सौर-ऊर्जा विद्युत है।
विद्यालयस्य परिवेशः स्वच्छः अस्ति। – विद्यालय का परिवेश (वातावरण) स्वच्छ है।

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 13 विद्यालय-परिवेशः

विद्यालय-परिवेशः अभ्यासः

मौखिक

प्रश्न 1.
वाक्य को पढ़िए
उत्तर:
छात्र स्वयं करें।

लिखित

प्रश्न 1.
उपयुक्त शब्दों को चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए (पूर्ति करके)
उत्तर:
(क) विद्यालये वृक्षाः सन्ति। (वृक्षा:/अजाः)
(ख) छात्रः पादपं सिञ्चन्ति। (क्षेत्र/पादपं)
(ग) परिचारकः घासं निवारयति। (घास/पादपं)
(घ) विद्यालये सौर ऊर्जा अस्ति। (सौर/ 
विद्युत्)

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 13 विद्यालय-परिवेशः

प्रश्न 2.
सुमेलित कीजिए (सुमेल करे)
उत्तर:
UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 13 विद्यालय-परिवेशः 1

प्रश्न 3.
सही शब्द चुनकर चित्र के नीचे लिखिए
(श्यामपट्टः अपशिष्टपाम् पादपः विद्यालयः)
UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 13 विद्यालय-परिवेशः 2

नोट – प्रोजेक्ट कार्य एवं शिक्षण संकेत विद्यार्थी स्वयं करें।

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 12 विद्या

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 12 विद्या (विद्या)

विद्या शब्दार्थाः

मानम् = सम्मान
ददाति = देती है
वित्तम् = धन
मुदितम् = प्रसन्न
चित्तम् = मन
वृत्तिम् = रोजगार या आजीविका
सौख्यम् = सुख।

विद्या ददाति ज्ञानम् – विद्या ज्ञान देती है।
विद्या ददाति मानम् 
– विद्या सम्मान देती (दिलाती) है।
विद्या ददाति वित्तम् 
– विद्या धन देती है।
मुदितं करोति चित्तम्। 
– मन को प्रसन्न करती है।
विद्या ददाति शक्तिम् 
– विद्या शक्ति देती है।
विद्या ददाति वृत्तिम् । 
– विद्या रोजगार देती है।
विद्या ददाति सौख्यम् 
– विद्या सुख देती है।
मुदितं करोति चित्तम्। 
– मनको प्रसनन करती है।

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 12 विद्या

विद्या अभ्यासः

मौखिक

प्रश्न 1.
कविता का सस्वर गान कीजिए।
उत्तर:
छात्र स्वयं करें।

लिखित

प्रश्न 1.
विद्या किं किं ददाति
उत्तर:
(क) विद्या ज्ञानं ददाति।
(ख) विद्या मानं शक्तिम्।
(ग) विद्या विनयम् ददाति।
(घ) विद्या शक्तिम् ददाति।
(ङ) विद्या वृत्तिं ददाति।
(ङ) विद्या सौख्यं ददाति।

प्रश्न 2.
कविता की पंक्तियों को सही क्रम में लिखिए (लिखकर )
उत्तर:
विद्या ददाति वृत्तिम्     (1)   विद्या ददाति शक्तिम्।
विद्या ददाति सौख्यम्   (2)   विद्या ददाति वृत्तिम्।
मुदितं करोति चित्तम्   (3)   विद्या ददाति सौख्य।
विद्या ददाति शक्तिम्   (4)   मुदितं करोति चित्तम्।

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 12 विद्या

प्रश्न 3.
शब्दों को उनके उलट अर्थ वाले (विलोम) शब्दों के साथ सुमेलित कीजिए। (सुमेलित करके)
उत्तर:
UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham Chapter 12 विद्या 1

नोट – विद्यार्थी शिक्षण संकेत स्वयं करें।

UP Board Solutions for Class 3 Sanskrit Piyusham